در جهان امروز، بسیاری از کشورها به دلیل محدودیت‌های جغرافیایی و اقلیمی، توانایی تولید برخی از محصولات غذایی و کشاورزی را ندارند و ناگزیر به واردات این کالاها از سایر کشورها هستند. در مقابل، کشورهایی مانند ایران با برخورداری از اقلیم متنوع و چهار فصل، ظرفیت بالایی برای تولید انواع محصولات غذایی و کشاورزی دارند. این مزیت موجب شده است که علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، امکان صادرات این محصولات به بازارهای جهانی نیز فراهم باشد. با این حال، صادرات مواد غذایی نیازمند رعایت مجموعه‌ای از ضوابط قانونی، دریافت مجوزهای لازم و طی مراحل مشخصی است که در این مقاله به‌طور جامع به آن‌ها خواهیم پرداخت.
چرا صادرات مواد غذایی اهمیت دارد؟
صادرات مواد غذایی نه‌تنها یکی از مهم‌ترین راه‌های ورود به بازارهای جهانی است، بلکه نقش کلیدی در رشد اقتصادی، ارزآوری، و ارتقای کیفیت تولیدات داخلی دارد. در دنیای رقابتی امروز، کشورهایی موفق‌تر هستند که بتوانند با رعایت استانداردها و اخذ مجوزهای لازم، محصولات غذایی خود را مطابق با نیاز و سلیقه بازارهای هدف صادر کنند. شناخت اهمیت صادرات، به درک بهتر از مراحل و مجوزهای قانونی که برای این فرایند لازم است، کمک می‌کند.
در ادامه، به دلایل اهمیت صادرات مواد غذایی می‌پردازیم:
داشتن مزایای اقتصادی برای تولیدکنندگان و کشور
صادرات مواد غذایی می‌تواند افزایش درآمد تولیدکننده، بهبود تراز تجاری کشور و جذب ارز خارجی را به همراه داشته باشد. این فعالیت همچنین اشتغال‌زایی در حوزه‌های کشاورزی، تامین، بسته‌بندی و لجستیک را تقویت کرده و موجب توسعه اقتصادی منطقه‌ای نیز می‌شود.
پتانسیل بالای ایران در بازارهای مواد غذایی
ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان عمده مواد غذایی در منطقه، به‌ویژه در حوزه محصولاتی مانند خشکبار، خرما، زعفران، میوه‌های تازه، کنسرو، لبنیات و فرآورده‌های سنتی، می‌تواند سهم قابل توجهی از این بازارها را تصاحب کند. بازارهایی مانند کشورهای حوزه خلیج فارس، آسیای میانه، روسیه، کشورهای آفریقایی و حتی برخی بازارهای اروپایی، به‌دلیل نیاز وارداتی بالا و قرابت فرهنگی یا جغرافیایی، از مهم‌ترین مقاصد صادراتی برای تولیدکنندگان ایرانی به‌شمار می‌آیند.
در نهایت، تنوع اقلیمی و فصل برداشت متفاوت در ایران نسبت به بسیاری از کشورها، این امکان را فراهم می‌کند که در زمان‌هایی که تولید جهانی کاهش دارد، محصولات ایرانی جایگزین مناسبی در بازار باشند، یک مزیت رقابتی که نباید نادیده گرفته شود!!
شرایط اولیه برای ورود به عرصه صادرات
ورود به دنیای صادرات، به‌ویژه در حوزه مواد غذایی، نیازمند شناخت دقیق از الزامات اولیه و آمادگی کامل برای مواجهه با چالش‌های بازارهای بین‌المللی است. بسیاری از فعالان حوزه غذا تصور می‌کنند تنها داشتن یک محصول باکیفیت برای صادرات کافی است، اما در واقع، شرایط اولیه‌ای وجود دارد که رعایت آن‌ها نقش حیاتی در موفقیت فرآیند صادرات دارد. از انتخاب محصول مناسب و بررسی بازار هدف گرفته تا دریافت کدهای بازرگانی و شناخت الزامات قانونی، همه این موارد پایه‌های اساسی شروع یک مسیر حرفه‌ای در صادرات هستند.
در ادامه به مهم‌ترین شرایط اولیه‌ای که برای ورود اصولی به عرصه صادرات مواد غذایی باید در نظر بگیرید، اشاره می‌کنیم:
کیفیت و استاندارد محصول
داشتن محصول باکیفیت، مطابق با استانداردهای بهداشتی و ایمنی، نقطه شروع است. بدون کنترل کیفیت، حتی با مجوزهای رسمی، امکان ورود به بازارهای بین‌المللی وجود نخواهد داشت.
آشنایی با بازار هدف
درک فرهنگ و ذائقه کشور مقصد، قوانین مرتبط، استانداردهای بومی و رفتار مصرف‌کننده، شرط اول موفقیت در عرصه‌ی صادرات کالا است.
توان تولید مستمر و فراهمی با حجم کافی
بازار بین‌المللی نیازمند تداوم عرضه و حجم قابل‌توجه است. برنامه‌ریزی صحیح در تأمین ماده اولیه و تولید روزانه مستمر، ضروری است.
مجوزها و مدارک ضروری برای صادرات مواد غذایی
برای صادرات موفق مواد غذایی، دریافت مجوزهای قانونی و بهداشتی یک ضرورت است، نه یک گزینه. این مجوزها تضمین می‌کنند که محصول شما مطابق با استانداردهای داخلی و بین‌المللی بوده و اجازه ورود به بازارهای خارجی را دارد. آشنایی با این مجوزها، اولین قدم برای عبور از مرزهای تجاری است.
کارت بازرگانی
مبنای رسمی ورود به عرصه صادرات، کارت بازرگانی است. این کارت توسط اتاق بازرگانی صادر شده و نشان‌دهنده اهمیت تجاری فرد یا شرکت است، دارای اعتبار حداکثر یک سال بوده و برای افراد حقوقی و حقیقی صادر می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره کارت بازرگانی و نحوه دریافت آن، پیشنهاد می‌کنیم به مقاله کارت بازرگانی چیست مراجعه کنید.
مجوزهای بهداشتی و استاندارد
برای صادرات مواد غذایی، اخذ گواهی سلامت و استاندارد از سازمان غذا و دارو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی (برای محصولات حیوانی) الزامی است. این مجوز تضمین‌کننده سلامت و رعایت استاندارد در تولید و بسته‌بندی است.
گواهی قرنطینه نباتی یا دامی
در موارد خاص جهت جلوگیری از شیوع آفات، بیماری‌ها و تهدیدات زیست‌محیطی، این مجوز توسط سازمان‌های دولتی مربوطه صادر می‌شود.
گواهی مبدأ و اسناد گمرکی
گواهی مبدأ و اسناد گمرکی از مهم‌ترین مدارکی هستند که بر اساس قوانین تعرفه‌ای کشور مبدأ و مقصد تنظیم می‌شوند. این اسناد برای شناسایی، ارزش‌گذاری و ترخیص ترخیص کالا در گمرک نقش کلیدی دارند و بدون آن‌ها صادرات امکان‌پذیر نخواهد بود.
مراحل گام به گام فرآیند صادرات مواد غذایی
فرآیند صادرات مواد غذایی شامل مراحلی مشخص و منظم است که هر یک از آن‌ها نقش مهمی در موفقیت نهایی صادرات ایفا می‌کنند. از بررسی بازار هدف و انتخاب محصول مناسب گرفته تا تهیه اسناد، اخذ مجوزها، بسته‌بندی استاندارد، و انجام تشریفات گمرکی، همه این مراحل باید با دقت و آگاهی طی شوند. آشنایی با این مسیر گام‌به‌گام به صادرکنندگان کمک می‌کند تا از بروز خطاهای قانونی یا تجاری جلوگیری کرده و صادراتی موفق و پایدار داشته باشند.
بررسی و تحلیل بازار هدف
تحقیق در مورد تقاضا، رقبا، قیمت‌های متداول، جامعه هدف و مقررات قانونی کالا در کشور مقصد الزامی است.
بسته‌بندی و برچسب‌گذاری
بسته‌بندی منطبق با استانداردهای بین‌المللی مانند HACCP و Codex Alimentarius، همچنین تطبیق لیبل با زبان و ملاحظات فرهنگی بازار مقصد ضروری است.
اخذ مجوزهای صادرات مواد غذایی
مجموعه مجوزهای کارت بازرگانی، مجوز بهداشت، گواهی قرنطینه، استاندارد و گواهی مبدا باید تکمیل شود.
تنظیم قرارداد با خریدار خارجی
توافق بر سر قیمت (CIF، FOB)، شرایط تحویل، بسته‌بندی، پرداخت ارزی و سایر شروط قراردادی ضروری است.
اظهار کالا در گمرک
ثبت اظهارنامه گمرکی، ارزیابی توسط گمرک و بانک، پرداخت حقوق و عوارض و دریافت مجوز خروج کالا.
حمل و نقل و ارسال
انتخاب روش مناسب حمل و نقل (دریایی، هوایی، زمینی)، تحویل به شرکت حمل یا تامین‌کننده لجستیک و صدور اسناد حمل.
تسویه‌حساب ارزی و بانکی
نهایی کردن معاملات مالی با دریافت ارز و تکمیل روند مالی از طریق شبکه‌های بانکی بین‌المللی.
استانداردها و بسته‌بندی در صادرات مواد غذایی
در صادرات مواد غذایی، رعایت استانداردهای بین‌المللی و بسته‌بندی اصولی نه‌تنها الزامی، بلکه عاملی تعیین‌کننده در پذیرش محصول توسط بازارهای خارجی است. بسته‌بندی باید علاوه بر حفظ کیفیت و ایمنی محصول، اطلاعات کامل و صحیحی درباره ترکیبات، تاریخ تولید، انقضا و کشور مبدأ ارائه دهد. همچنین ظاهر بسته‌بندی نقش مهمی در جلب اعتماد مصرف‌کننده دارد. رعایت این موارد، شانس موفقیت در رقابت جهانی را چندین برابر می‌کند.
اهمیت لیبلینگ و اطلاعات تغذیه‌ای
مشخصات محصول شامل درصد چربی، کالری، مواد نگهدارنده، تاریخ تولید/انقضا و هشدارهای ضروری باید به‌صورت واضح و دقیق درج شود.
تطبیق با قوانین بازار مقصد
بسته‌بندی باید با قوانین ، استانداردهای زیست محیطی و فرهنگی کشور مقصد هماهنگ باشد.
استانداردهای بین المللی
اخذ استانداردهایی مانند ISO 22000 ، HACCP و رعایت دستورالعمل های Codex Alimentarius، موجب اعتماد بیشتر خریداران می شود.
چالش‌ها و راهکارهای صادرات مواد غذایی
بر اساس گزارش منتشرشده، ارزش صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران در سال ۱۴۰۳ (تا فوریه ۲۰۲۵) با رشد قابل توجه ۳۵ درصدی نسبت به سال قبل، به حدود ۷.۵۷ میلیارد دلار رسید و در مجموع ۹.۴ میلیون تن کالا به خارج از کشور صادر شد (منبع: دنیای اقتصاد). این آمار نشان می‌دهد که ظرفیت بالایی در این حوزه وجود دارد، اما همچنان چالش‌های مهمی سد راه تحقق کامل این پتانسیل هستند.
محدودیت‌های بانکی ناشی از تحریم‌ها، تغییر مقررات وارداتی، مشکلات لجستیکی در حمل و نقل به ویژه برای کالاهای فاسدشدنی، و ناآشنایی تولیدکنندگان کوچک با فرایندهای صادرات، موانعی جدی محسوب می‌شوند. با این حال، راهکارهایی همچون همکاری با شرکت‌های مدیریت صادرات (EMC)، استفاده از خدمات مشاوره تخصصی، بهره‌مندی از زیرساخت‌های استاندارد حمل‌ونقل، و حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌تواند مسیر صادرات را هموارتر کند.
اگر در حوزه تولید یا فرآوری مواد غذایی فعال هستید و قصد دارید وارد بازارهای جهانی شوید، اکنون بهترین زمان برای برداشتن گام‌های اصولی و آگاهانه است.
از امروز شروع کنید؛ دانش خود را ارتقا دهید، از تجربه متخصصان بهره بگیرید و با برنامه‌ریزی دقیق، سهمی از بازار بین‌المللی برای خود به‌دست آورید.
